ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ ေတပꨱꨓ္တီꨳမꨤꨯတြင္း ꨅဝ္ꨳေꨟꨣသꨰင္လူင္ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨁုိꨓ္ꨳေꨟꨣ တꨱမ္ 700 ပီꨓꨓ္ꨵေသ ꨅင္ꨲေတ တꨰမ္ꨳပꨱꨓ္ လိꨀ္ꨳꨟြမ္တြမ္ ꨟူဝ္ꨓꨯꨵယဝ္ꨵ။ ေꨁꨣꨳꨀꨮꨤမ္း ꨕူꨳလူင္ꨵလꨰꨓ္ꨲပုိꨓ္း Dr. Than Htun လꨤတ္ꨳဝꨯꨵဝꨣꨳ ‘‘ꨀြပ္ꨳသင္ꨬလꨳ လꨯꨳသြꨓ္ꨟꨱꨓ္း ပိုꨓ္း ေပꨣးဝꨣꨳ ꨓꨯꨅုိင္ ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ ေတꨡမ္ꨲငူိဝ္ꨳ ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ’’ꨓꨯꨬလꨳ လီတြင္းဝꨯꨵ ယူꨲꨬတꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ တꨯးꨟဝ္း ေပꨣးေတ ꨡမ္ꨲငူိဝ္ꨳေသ ꨟူꨵꨁုိꨓ္း ပိုꨓ္း ꨕူꨳꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲ တꨯးꨟဝ္းꨓꨓ္ꨵ ꨟဝ္းꨡြꨓ္ꨀꨓ္ လꨱပ္ꨳꨟꨱꨓ္း လူတူꨉ္း ပုိꨓ္း ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨀြꨓ္ꨲ။
သꨤꨯသꨰင္ꨁူိဝ္းꨁမ္း ꨁုꨓ္တုိင္းꨁမ္း ꨅူိဝ္းပꨱꨓ္ꨁုꨓ္လူး၊ ꨁုꨓ္လꨤꨯးꨓꨓ္ꨵ သꨤꨯသꨰင္ꨁူိဝ္းꨁမ္းꨁုꨓ္ ꨁꨤတ္ꨲပုတ္းꨀꨮꨣꨲꨬလꨳ မူိဝ္ꨳ AD 952 ေတꨣꨲ 957 ꨓꨓ္ꨵ တမ္ꨳတီꨳ ထုင္ꨵမꨤဝ္း ꨡမ္ꨲမီး ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ယဝ္ꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨡမꨤတ္ꨳ ꨕြင္းမူိင္းꨁဝ္ ꨅင္ꨲꨡြꨓ္ꨀꨓ္ ꨡြꨀ္ꨲꨀꨮꨣꨲꨟꨣ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္၊ ꨟြတ္ꨳꨕꨰဝ္ထုိင္ မူိင္းꨟိ မူိင္းꨟမ္း (ယꨤမ္းလꨱဝ္ မီးတီꨳ ꨀမ္ꨲေပꨣးတီးယꨣး၊ မူိဝ္ꨳꨀူꨳပြꨀ္ꨳ ပꨱꨓ္ꨓꨣꨳတီꨳ ꨅꨤဝ္းတꨯးထꨯး)ေသ ꨅင္ꨲꨀꨮꨣꨲယြꨓ္း ꨅဝ္ꨳယြꨓ္းꨁုꨓ္ တမ္ꨳတီꨳ ꨅဝ္ꨳလူင္ꨕငꨰမ္းမူိင္း။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨅင္ꨲꨡဝ္ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨯး(ꨟြင္ꨵ) ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨓ္ꨲ ပꨓ္ꨀꨮꨣꨲꨅြမ္း ꨕြင္းမူိင္း မူိင္းမꨤဝ္းေသ ꨟꨮ္ꨳမꨣး ꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္း၊ တင္ꨳဝꨱင္းေꨟꨣ တမ္ꨳတီꨳ သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ (ယꨤမ္းလꨱဝ္ မီးꨓ္ꨮး ꨡူိင္ꨲယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲ) ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။
ꨅဝ္ꨳလူင္ ꨕငꨰမ္းမူိင္းꨓꨯꨵ မီးဝꨯꨵ လုꨀ္ꨳလꨤꨓ္ ပꨱꨓ္ပꨤꨀ္ꨲꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ပုꨓ္ꨳတꨣꨲ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨓ္ꨲ ေတမူိဝ္းတင္ꨳ မူိင္းမꨤဝ္းꨓꨓ္ꨵ ꨅင္ꨲသ္ꨮꨲꨀꨮꨣꨲꨅြမ္း လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨓ္ꨲ သီꨲꨅဝ္ꨳ၊ လꨤꨓ္ꨅꨤꨯး ပꨰတ္ꨲꨅဝ္ꨳ ꨟူမ္ꨳꨀꨓ္ (13) ꨅဝ္ꨳ ꨡိꨀ္ꨲ ꨀူꨓ္းꨟူိꨓ္း 8000 ꨟူိꨓ္း၊ ꨓုိင္ꨳꨟူိꨓ္း မီးꨀူꨓ္း 3 ေꨀꨣꨵꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨡိင္ပုိင္ꨳလူꨉ္ꨳ ꨅုမ္းꨁူိဝ္း ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨓ္ꨲ ꨁဝ္ꨅဝ္ꨳ လုꨀ္ꨵတီꨳ မူိင္းꨀမ္ꨲပူးꨁ်ꨣး (ꨟြင္ꨵ) ꨀမ္ꨲေပꨣးꨅ ꨟြတ္ꨳꨕꨰဝ္ ထုိင္မꨣး မꨣးꨀြꨓ္း ꨅုိင္ꨳတꨯးꨬလꨳ မူိင္းတꨯးေꨀꨣꨳ ꨅင္ꨲꨟြင္ꨵဝꨣꨳ မူိင္းꨀမ္ꨲေပꨣးꨅ ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨯꨤꨲꨁꨓ္ꨲ တင္ꨳေꨟꨣ တမ္ꨳတီꨳ ဝꨱင္းသꨰꨓ္ꨬꨅꨳေသ ꨅꨰꨀ္ꨲꨬꨕ ꨓꨣꨳတီꨳပꨓ္ လုꨀ္ꨳလꨤꨓ္ ꨟꨮ္ꨳပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵမူိင္းတꨯး ꨀူꨳတီꨳယူꨲ။
ꨅူိဝ္းꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵ ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵꨬတꨵ () သꨰꨓ္ဝီ၊ () မꨤꨓ္ꨳေမꨣꨲ၊ မူိင္းꨀြင္း၊ မူိင္းယꨤင္း၊ () မိူင္းယꨱꨓ္၊ မူိင္းတꨤတ္ꨲ၊ () ꨀꨣလုိဝ္း၊ ဝꨱင္းသိူဝ္ (ꩀ) မူိင္းꨁူိင္ꨲ၊ ꨀꨮꨯꨤးလမ္၊ လꨣꨵပမ္ꨲ (ꩁ) ယြင္ꨟူꨉ္ꨳ၊ ꨓြင္မြꨓ္၊ မူိင္းပꨤꨯး (ꩂ) မူိင္းꨓꨤꨯး၊ မြꨀ္ꨲမꨯꨲ၊ ꨀꨱင္းတြင္း (ꩄ) မူိင္းမꨤဝ္း (ꩄ) ꨀုိင္မꨣꨵ၊ မူိင္းတိင္ () မူိင္းꨟုိမ္း မူိင္းယꨤင္း၊ မူိင္းꨁꨣ () မူိင္းမိတ္ꨳ မူိင္းꨀုတ္ꨳ မူိင္းလူင္ () သꨰꨓ္ေꨅꨳ ပꨱꨓ္သိပ္းသြင္မူိင္း ꨓꨯꨵေသ လꨯꨳဝꨣꨳ ပꨱꨓ္ မူိင္းသိပ္းသြင္ ꨅဝ္ꨳတꨯး (သိပ္းသြင္ꨁ်ဴးတꨯး) မူိင္းꨟူမ္ꨳတုမ္တꨯးယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳေꨡꨲတီꨲ 1068 ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨓ္ꨲ ꨓြꨓ္းေꨕး ꨀꨮꨣꨲေသ လုꨀ္ꨳꨅဝ္ꨳ ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲပုင္ꨲ သုိပ္ꨲပုတ္ꨳ ꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ သꨰꨓ္ေꨅꨳယဝ္ꨵ။
တမ္တီꨳ မူိင္းမꨤဝ္ꨳꨬတꨵ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ တꨤဝ္ꨵငꨣးလူမ္း ꨀြꨓ္းꨅုိင္ꨳ ꨀꨮꨣꨲေသ ေပꨣးဝꨣꨳ တꨤဝ္ꨵငꨣးလူမ္း ꨓြꨓ္းေꨕး ꨀꨮꨣꨲေꨀꨣꨳ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တုမ္ꨲ ꨟိꨀ္ꨳꨟပ္ꨵ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳလူင္ ꨟူမ္ꨲမူိင္းꨓꨯေသ ပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္းယူꨲ။ မꨓ္ꨳꨅဝ္ꨳမီးမꨣး လုꨀ္ꨳꨕꨣꨬꨕ သြင္ꨅဝ္ꨳ ꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳꨓꨤင္းမြꨓ္းလꨣꨳ ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨅꨤꨯး ꨁုꨓ္ေꨀꨣꨲလꨤင္း။ ေꨀꨣꨵပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳမြꨓ္းလꨣꨳ သမ္ꨵလꨯꨳမူိဝ္းꨅြမ္း ꨅဝ္ꨳေꨟꨣꨁမ္း ꨡေꨓꨣꨲရထꨣꨲ။ ꨡမ္ꨲꨟုိင္ ꨡမ္ꨲꨓꨤꨓ္း ꨉꨣးလြင္ꨳ ထꨤင္ꨲꨕိတ္းေသ လꨯꨳꨁုိꨓ္းပꨤꨯꨳမꨣး မူိင္းတꨯး။ ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ မꨣးထုိင္ တမ္ꨳတီꨳ ꨀꨤင္ꨵေမꨣꨲ (သီꨲေပꨣꨵ)ꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳမြꨓ္းလꨣꨳ မꨣးꨓြꨓ္ꨳေꨕး။ ေပꨣꨳꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳလူင္ꨟူမ္ꨲမူိင္း ꨅ္ꨮꨵꨟꨮ္ꨳေꨀꨣꨵပꨱꨓ္ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨁုꨓ္ေꨀꨣꨲလꨤင္း ꨀြꨣꨲꨟပ္ꨵꨬလꨳ လꨯꨳꨀြꨣꨲꨟꨓ္ ပီꨳꨓꨤင္းမꨓ္း ꨓြꨓ္းေꨕး မꨓ္းꨅꨤꨯး ထုိင္ꨅ္ꨮꨓꨣꨲေသ ꨟူဝ္ꨅ္ꨮတꨰꨀ္ꨲ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ ꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။ ဝꨤꨯးေသ ꨅဝ္ꨳလူင္ꨟူမ္ꨲမူိင္း ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ ꨡမ္ꨲမီး ေꨀꨣꨵမꨣး ပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ တꨰꨓ္းတꨤင္။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ ꨁုꨓ္ꨡူိင္ꨲ ꨕြင္းမူိင္းꨁဝ္ ꨅင္ꨲꨀꨮꨣꨲယြꨓ္း ꨁူိဝ္းꨅဝ္ꨳ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ တမ္ꨳတီꨳ သꨰꨓ္ꨬꨅꨳꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳသꨰꨓ္ꨬꨅꨳ (ꨅဝ္ꨳမꨤꨯသြင္) ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္တꨯꨤꨲပုင္ꨲ ꨅင္ꨲꨡဝ္ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨁုꨓ္ꨕꨤင္ꨁမ္း မꨣးပုတ္ꨳမူိင္းမꨤဝ္း။
မူိဝ္ꨳ AD 1177 ꨁုꨓ္ꨕꨤင္ꨁမ္း ꨅင္ꨲꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳလူင္မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲ ꨓꨯေသ မꨣးꨓင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္း။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ မီးမꨣး လုꨀ္ꨳယိင္း သီꨲꨓꨤင္း () ꨓꨤင္းေယꨳꨁမ္းလူင္ () ꨓꨤင္းꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ () ꨓꨤင္းꨡꨤမ္ေꨡꨣး () ꨓꨤင္းသꨰင္ꨡꨤꨯꨲ ေသတꨣꨵ ꨡမ္ꨲမီးလုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး တꨣꨲပုတ္ꨳ ꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ လုꨀ္ꨳယိင္းမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨓꨤင္းꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ ꨅင္ꨲဝူꨓ္ꨵꨟꨓ္ ꨟꨮ္ꨳလꨯꨳမီး သꨤꨯသုိပ္ꨲ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္း ꨓꨯꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨡဝ္ တꨯးေꨀꨣꨵꨟꨀ္ꨵမꨓ္း ꨓꨤင္းဝꨤင္ꨳꨬꨅꨳ ꨀူပ္ꨵꨀူꨳပꨓ္ ꨅဝ္ꨳလူင္ မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲယဝ္ꨵ။ ꨡမ္ꨲꨟုိင္ꨡမ္ꨲꨓꨤꨓ္း မꨓ္းꨓꨤင္း ꨅပ္းတြင္ꨵ ပꨣးသꨓ္ꨲေထꨲမꨣး၊ ꨀူꨓ္းꨅူိဝ္း ꨡꨓ္သူꨉ္ꨳꨓꨓ္ꨵ သမ္ꨵꨁꨣꨵꨁꨤꨯဝꨣꨳ မꨓ္းꨓꨤင္း လꨀ္ꨵလꨱꨓ္ꨳ ꨕူꨳꨅꨤꨯး တꨤင္ꨲေꨀꨣꨵ ꨓꨯꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳလူင္မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲ ထꨤင္ꨲꨕိတ္းေသ လုိပ္ꨳမꨓ္းꨓꨤင္း ꨡြꨀ္ꨲေꨟꨣပꨰတ္ꨳ။ ꨓꨤင္းဝꨤင္ꨳꨬꨅꨳေꨀꨣꨳ လꨯꨳပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲယူꨲ တီꨳတိꨓ္လꨯြလꨤဝ္း ဝꨤꨓ္ꨳꨓမ္ꨵꨀꨯꨲေမꨣꨲ လꨯꨳယူꨲ တုꨀ္ꨵယꨤꨀ္ꨳ ꨁꨤꨓ္ꨅ္ꨮေသ လꨱင္ꨵမꨣး လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး ꨕꨣꨬꨕသꨤမ္ꨅꨤꨯး () ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳငꨤမ္းမူိင္း () ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း () ꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳငꨤမ္းမူိင္း သꨱင္ꨳꨀꨤမ္ꨲꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳꨕြင္း ꨡꨣꨲယု တုိꨀ္ꨵလꨯꨳ သြင္ꨁူပ္ꨲ။
AD 1295-1331 ꨅဝ္ꨳꨓꨤင္း ꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨓꨤင္းꨕꨣꨵ မူိင္းမꨤဝ္း 19 ပီေသ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ။ ꨕြင္းꨓꨓ္ꨵ မူိင္းလꨣꨳ ꨅꨓ္းတꨣ မူိင္းတီး မူိင္းꨟိုမ္း ꨬꨅꨳꨘꨤင္ မူိင္းꨁꨮꨤꨓ္ မူိင္းယꨤင္း မူိင္ꨳꨁꨣ တꨣယꨣꨵ ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ ꨁဝ္ꨳပꨣး ꨓ္ꨮးꨓꨣꨳလိꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္း သꨱင္ꨳသꨱင္ꨳ။ ꨅဝ္ꨳꨓꨤင္း ꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ꨓꨯꨵ တမ္ꨳတီꨳ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯး ꨟူမ္ꨳꨡူꨳ ꨡမ္ꨲꨟူမ္ꨳꨬမꨳမꨓ္း ꨡꨓ္ပꨱꨓ္ ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း ꨬလꨳ ꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ မꨓ္းꨓꨤင္း ယူꨲꨕꨤꨯꨲꨓုိင္ꨳ ပꨣꨳꨓုိင္ꨳေသ လူလြမ္ တူꨉ္းထုိင္ပꨓ္ လပ္ꨵလပ္ꨵယူꨲ။ ꨁူဝ္းꨁြင္ ꨁူိင္ꨳမꨤꨯတြင္း ꨓ္ꨮꨳေꨟꨣေꨀꨣꨳ မꨓ္းꨓꨤင္း လꨀ္ꨵလြမ္ ꨡဝ္ꨕꨤꨀ္ꨲ ပꨓ္ဝꨯꨵတီꨳ ꨬမꨳꨓꨯြꨵမꨓ္း ꨓꨤင္းဝꨤင္ꨳꨬꨅꨳꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ယူိင္းꨡꨤꨓ္း မꨓ္းꨓꨤင္းꨬတꨵ ꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳꨟꨮ္ꨳ ꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္း တူꨀ္းꨀြꨣꨲ ꨓ္ꨮးမုိဝ္းပိူꨓ္ꨳ။ ထုိင္မꨣး AD 1311 ꨓꨤင္းꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲꨬလꨳ ꨁုꨓ္ꨕြင္းမူိင္းꨁဝ္ ꨅင္ꨲꨀꨮꨣꨲꨟꨣ သꨤꨯသုိပ္ꨲ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္းꨬလꨳ ꨕꨰဝ္ꨀꨮꨣꨲတီꨳ ꨓꨤင္းဝꨤင္ꨳꨬꨅꨳ ꨁဝ္ယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨓꨤင္ꨳေꨀꨣꨳ ꨡဝ္ꨁူဝ္းꨁြင္ ꨁူိင္ꨳမꨤꨯတြင္း ꨓ္ꨮးေꨟꨣ ꨬꨓလꨯꨳ ꨀူꨳပူိင္ꨬလꨳ ꨁဝ္ꨬမꨳလုꨀ္ꨳ ꨁုိꨓ္းꨕꨰဝ္မꨣး ꨓ္ꨮးေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။
AD 1311 ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း ꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳꨅုမ္ꨳဝꨣꨳ ‘‘သူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨘꨣꨵ’’ꨓꨯေသ ꨓင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳလꨱꨀ္ꨵ ꨕြင္းမူိဝ္း ꨁုꨓ္ယီꨲꨁꨤင္ꨁမ္း ꨀꨮꨣꨲꨟꨱတ္းꨟꨯꨳယူꨲꨓꨓ္ꨵ သူိဝ္လူင္တူိဝ္ꨓုိဝ္ꨳ မꨣးꨁူမ္ꨲသ္ꨮꨲ မꨓ္းꨅꨤꨯး၊ မꨓ္းꨅꨤꨯးေꨀꨣꨳ ꨁုိꨓ္းꨕꨓ္းသူိဝ္။ သူိဝ္ယꨤꨯး ꨁꨤꨓ္ꨲꨉꨣး ꨀြင္းလင္မꨓ္း ပꨱꨓ္ꨟြꨯးဝꨯꨵ ꨅူိင္ꨵꨓင္ꨲ ꨟြꨯးꨕꨣꨵ။ မꨓ္းꨅꨤꨯး ꨟꨀ္းꨁꨱင္ꨲတꨣꨵလꨯꨳ သိူဝ္ေသ ꨀမ္းလိုꨓ္း သူိဝ္ꨁုိꨓ္း ပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲပꨰတ္ꨳ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ လင္မꨓ္းꨅꨤꨯး မီးဝꨯꨵ ꨟြꨯးသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲ ꨅꨱမ္လꨱꨀ္ꨵꨬလꨳ ꨡဝ္မုꨓ္ တꨤင္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္ ꨡꨓ္ꨟတ္း ꨕꨓ္းသူိဝ္ ꨓꨓ္ꨵေသ ꨅုိဝ္ꨳꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨅင္ꨲသ္ꨮꨲဝꨣꨳ ‘‘သူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ’’ ꨓꨯယဝ္ꨵ။ AD 1312 ꨁꨤꨯꨵေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္း မꨣးပူꨀ္းတီꨳ ꨬꨅꨳꨟꨯး၊ ပီꨓꨓ္ꨵ ꨡဝ္လိꨀ္ꨳတꨯး ꨀဝ္ꨲꨬꨀꨲ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ လိꨀ္ꨳတꨯး ထူဝ္ꨲငြꨀ္ꨳေသ ꨅ္ꨮꨵတုိဝ္းယဝ္ꨵ။ AD 1314 ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ ꨁုိꨓ္ꨳေꨟꨣမ္ꨮꨲꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅင္ꨲဝူꨓ္ꨵဝꨣꨳ မူိင္းꨀမ္ꨲေပꨣးꨅ တꨯးꨟဝ္း ပꨱꨓ္ꨀဝ္ ပꨱꨓ္မ္ꨮး ဝꨯꨵယူꨲꨓꨓ္ꨵ မꨓ္းꨡမ္ꨲတူꨀ္းထုꨀ္ꨲ။ ေပꨣးꨟဝ္း တꨰꨀ္ꨲယꨤꨯꨳꨀꨓ္ဝꨯꨵ ꨀꨅꨤꨀ္ꨲꨀꨅꨤꨯꨓꨯ ꨀူꨓ္းတꨤင္ꨲမူိင္းေꨀꨣꨳ ꨡမ္ꨲꨓပ္ꨵယမ္ꨟဝ္း။ ထုꨀ္ꨲလီ ꨕြမ္ꨵꨅ္ꨮꨀꨓ္ ပꨱꨓ္မိူင္း ꨟူမ္ꨳꨟြမ္းꨀꨓ္ ꨓꨯယူꨲ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ တꨣꨲေတ ꨡုပ္ꨲꨀုမ္ꨀꨓ္ ပꨱꨓ္ꨡꨓ္လꨱဝ္ꨓꨓ္ꨵ ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ ꨟꨱတ္းပꨯြး ꨁုိꨓ္ꨳေꨟꨣမ္ꨮꨲ ꨅင္ꨲꨡဝ္လိꨀ္ꨳ သူင္ꨲꨅြမ္းꨕြင္းꨁꨱဝ္ ꨀꨮꨣꨲꨅူး ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵတꨯး ꨀူꨳမူိင္းမူိင္း ꨟꨮ္ꨳမꨣး ꨁုိꨓ္းꨟြတ္ꨳ ပꨯြးꨁုိꨓ္ꨳေꨟꨣမ္ꨮꨲယဝ္ꨵ။
တꨣꨲေတပꨱꨓ္ လြင္ꨳꨕြမ္ꨵꨟူမ္ꨳꨀꨓ္ မူိဝ္ꨳ AD 1315 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨯြꨲꨕြင္းꨁꨱဝ္မꨓ္း 10 ေꨀꨣꨵ ꨀꨮꨣꨲသူင္ꨲလိꨀ္ꨳ တီꨳမူိင္းမိတ္ꨳ။ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵ မူိင္းမိတ္ꨳ ꨅဝ္ꨳတꨤꨯꨳꨁိုꨓ္ꨳ ꨡမ္ꨲꨟပ္ꨵ လြင္ꨳꨕိတ္ꨳမြꨀ္ꨲေသ ꨡမ္ꨲꨀꨣး သမ္ꨵꨕꨓ္းတꨤꨯပꨰတ္ꨳ ꨕြင္းꨁꨱဝ္ꨅꨱတ္းေꨀꨣꨵ၊ ပꨯြꨲမူိဝ္းꨁုိꨓ္း သꨤမ္ေꨀꨣꨵ။ လူိဝ္ꨓꨓ္ꨵ ꨡြꨓ္ꨡဝ္ သုိꨀ္းမူိင္းမိတ္ꨳ ꨟုပ္ꨳသိမ္းꨡဝ္ ꨓꨣꨳလိꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္းယူꨲ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္ ငꨣးသုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္း ငꨣးꨓုိင္ꨳ၊ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ေꨀꨣꨳ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္ သုိꨀ္းငꨣးꨓုိင္ꨳေသ ꨟပ္ꨵတုိꨀ္း သုိꨀ္းမူိင္းမိတ္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨀူꨓ္းမူိင္းမိတ္ꨳꨁဝ္ ꨀꨮꨣꨲလဝ္ꨳလꨤတ္ꨳတီꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨤꨯꨳꨁုိꨓ္ꨳ ယꨣꨲေပꨟꨮ္ꨳတုိꨀ္း ဝꨣꨳꨓꨯေသတꨣꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨡမ္ꨲထြမ္ꨲ။ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵမူိင္းမိတ္ꨳ မီးတပ္ꨵꨅꨤင္ꨵ () တူဝ္။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ သမ္ꨵမီး တပ္ꨵꨅꨤင္ꨵ (ꩃ)။ သုိꨀ္းမူိင္းမိတ္ꨳ ꨡမ္ꨲတဝ္ꨵလꨯꨳ သုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္းꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵမူိင္းမိတ္ꨳ ပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲ ဝꨱင္းꨅုꨓ္ꨲꨀူဝ္း၊ သုိꨀ္းသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨁဝ္ လမ္းတုိꨀ္းꨬလꨳ ꨉြပ္းတီꨵလꨯꨳ တူဝ္လိပ္း မꨓ္းယဝ္ꨵ။ ꨕြင္းမူိင္း မူိင္းမိတ္ꨳꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨟꨰꨓ္းꨡဝ္ ꨁူဝ္းꨕꨤꨀ္ꨲတြꨓ္ꨳ ꨟပ္ꨵတြꨓ္ꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅင္ꨲꨡဝ္ ꨁုꨓ္တꨤꨯꨳꨁုိꨓ္ꨳ ꨡꨤပ္ꨳပꨓ္ ꨓ္ꨮးမုိဝ္း ꨁုꨓ္ꨕြင္းမူိင္း မူိင္းမိတ္ꨳ၊ ꨁဝ္ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ꨡဝ္တꨤꨯပꨰတ္ꨳ ꨁုꨓ္တꨤꨯꨳꨁုိꨓ္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨅြမ္းꨓင္ꨲ ꨀꨤင္ꨅ္ꨮ ꨀူꨓ္းမူိင္း လꨯꨳꨅ္ꨮꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသိူဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅင္ꨲꨡဝ္ ꨁုꨓ္တꨤꨯꨳꨀꨯꨲ ꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵမူိင္းမိတ္ꨳေသ လꨯꨳဝꨣꨳ မူိင္းမိတ္ꨳေꨀꨣꨳ ပꨱꨓ္မူိင္းꨟူမ္ꨳ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း မူိင္းမꨤဝ္းလူင္ယဝ္ꨵ။
AD 1316 ꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨬမးဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းထုိင္ မူိင္ꨳမိတ္ꨳ၊ လြꨀ္းꨅြꨀ္ꨵ၊ မူိင္းꨓြင္(ယြင္ꨟူꨉ္ꨳ)၊ မူိင္းပꨤꨯး၊ ꨀꨱင္းမꨯꨲ၊ ꨀꨱင္းꨟုင္ꨳ၊ ꨁ်ꨯꨤးသီရီꨵ၊ ꨀꨱင္းတုင္၊ မူိင္းꨓꨤꨯး၊ ꨀုိင္မꨣꨵ၊ မူိင္းတိင္၊ မူိင္းꨀꨣꨵေသ ꨟြတ္ꨳမꨣးꨁုိꨓ္း ꨬꨅꨳလꨤꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ဝꨤꨯးေသ ꨁြတ္ꨲꨕꨓ္ꨳလꨯꨳ မူိင္းတꨯး ပတ္းပုိꨓ္ꨵယဝ္ꨵ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨁ္ꨮꨳꨁုိꨓ္း သိမ္းꨡဝ္ မူိင္းပူꨲမြꨓ္ꨲတꨯး မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨟြင္ꨵꨡဝ္ သုိꨀ္းတꨯး မူိင္းꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵ ꨀူꨳမူိင္း၊ ꨟြမ္လꨯꨳ ꨟꨰင္းꨀူꨓ္းသိုꨀ္း သီꨲသꨰꨓ္ေသ (ꨓ္ꨮးပုိꨓ္းမꨤꨓ္ꨳꨬတꨵ တꨰမ္ꨳဝꨯꨵဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္ ‘‘ကုိးသိန္းသခင္ သုိခန္ဘြား’’ ပြင္ꨲဝꨣꨳ ꨟꨰင္းသုိꨀ္း မꨓ္းꨅဝ္ꨳ မီးꨀဝ္ꨳသꨰꨓ္) တင္းꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္၊ ꨅြမ္သုိꨀ္း တꨤဝ္ꨵꨁင္မူꨓ္း၊ တꨤဝ္ꨵꨘꨣꨵေလꨣꨲ၊ တꨤဝ္ꨵꨟꨤꨓ္ꨀꨯꨲ၊ တꨤဝ္ꨵသူိဝ္ယꨱꨓ္း ꨡြꨓ္ꨀꨓ္ ꨁီꨲသုိꨀ္း ꨁုိꨓ္ꨳမူိဝ္းယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲ သိမ္းꨡဝ္လꨯꨳ မူိင္းတီး၊ မူိင္းꨓꨣꨵ၊ မူိင္းမ်ꨰꨓ္း ꨬလꨳ ယꨮꨤꨓ္ꨲꨁ်ꨤꨓ္ꨲယူꨲ။ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲꨁူိဝ္းယꨮꨤꨓ္ꨵ Yuan လꨯꨳꨟူꨵꨁꨤဝ္ꨲ တမ္ꨳတီꨳ ꨁုꨓ္ꨬꨅꨳတြꨓ္ꨳ ꨡꨓ္ꨀြꨓ္းꨡုပ္ꨵ ယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲꨬလꨳ ꨅင္ꨲပꨯြꨲꨀူꨓ္း ꨟꨮ္ꨳမꨣးထꨤမ္ ꨀꨤင္ꨅ္ꨮ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ။ ꨕူိဝ္ꨲလꨯꨳꨟူꨵဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨁ္ꨮꨳလꨯꨳꨁုိꨓ္း မူိင္းပူꨲမြꨓ္ꨲမူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲ ေပꨣးပꨓ္ေꨀꨣꨳပꨓ္ ေပꨣးꨡမ္ꨲပꨓ္ေꨀꨣꨳ ေတတုိꨀ္း ꨓꨯꨬလꨳ ꨁုꨓ္ꨬꨁꨲꨁဝ္ လꨯꨳꨟူꨵꨟꨓ္ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းသုိꨀ္းတꨯး တင္းꨓမ္ꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨟꨱတ္း လိꨀ္ꨳငမ္းယꨱꨓ္ေသ ꨡဝ္မူိင္းꨬသ၊ ယူင္ꨳသꨤꨓ္ꨳ၊ မူꨲꨡꨤꨓ္၊ ပူးꨁꨮꨤင္ꨵလူင္ ꨓြပ္ꨲꨡꨤပ္ꨳပꨓ္ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵယဝ္ꨵ။ ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ တုိꨀ္ꨵꨁုိꨓ္ꨳသုိꨀ္းꨀꨮꨣꨲ ယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲꨓꨓ္ꨵ တꨤင္းꨕꨤꨯꨲလင္ ꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵꨀုိင္မꨣꨵ တꨤဝ္ꨵꨟုပ္ꨳမူိင္း ေသꨣꨲသိုꨀ္း လူမ္ꨲလင္ꨬလꨳ မူိင္းꨀူဝ္း၊ တီꨳမꨣꨵ၊ ꨓꨣးလူင္၊ ꨁူဝ္ꨬꨁꨳ၊ ေမꨣꨳတြင္း ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ ꨕꨯးမꨯꨳသꨱင္ꨳ ယူꨲယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨁုိꨓ္းꨡြꨓ္ ꨀူꨓ္းသုိꨀ္းꨀမ္ꨳꨕြင္ꨳ ပြꨀ္ꨳမူိင္း မူိင္းမꨤဝ္းေသ မူိဝ္းꨀꨰတ္ꨲꨬꨁ ေꨟꨣမူိင္းမꨤဝ္း ꨁုိꨓ္းေꨟꨣꨳꨟုိပ္ꨳ လိုပ္ꨳတိုꨀ္းပꨰတ္ꨳ ꨅုမ္းတꨤဝ္ꨵꨟုပ္ꨳမူိင္းꨁဝ္ တီꨵꨉြပ္းလꨯꨳ တꨤဝ္ꨵꨟုပ္ꨳမူိင္းေသ ꨕꨓ္းတꨯꨤပꨰတ္ꨳယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨕꨤꨯꨲလင္ေꨀꨣꨳ ပꨱꨓ္ꨕꨯးသုိꨀ္းꨓင္ꨲꨓꨯ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေꨀꨣꨳ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းပြꨀ္ꨳမꨣး မူိင္းမꨤဝ္း မူိဝ္ꨳ AD 1318 ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။
ꨕꨯးꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ မꨯꨳယုပ္းယꨤပ္း တꨤꨓ္ꨲလ္ꨮေꨀꨣꨳ မꨓ္း ꨡမ္ꨲပꨱင္းေပꨣးꨅ္ꨮလꨯꨳ။ ꨁုꨓ္ ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ တုိꨀ္းသိမ္း ꨡဝ္လꨯꨳမူိင္း တꨤꨓ္ꨲလ္ꨮေꨀꨣꨳ ပꨯꨲꨟꨤꨓ္ꨵꨅ္ꨮလꨯꨳ။ တီꨳꨓ္ꨮးပပ္ꨵလိꨀ္ꨳ Shan at Home ꨓꨣꨳလိꨀ္ꨳ - ꨓꨓ္ꨵ တꨰမ္ꨳမꨤꨯ ပုိꨓ္းဝꨯꨵဝꨣꨳ ေꨡꨣးꨅꨣꨲꨡꨣꨲꨓꨣꨲ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨟြတ္ꨳꨕꨰဝ္ထုိင္ မူိင္းလꨤဝ္း၊ မူိင္းထꨯး၊ ꨀမ္ꨲပူးꨁ်ꨣး ေသꨡမ္ꨲꨀꨣး ꨟြတ္ꨳထုိင္ပꨣး မူိင္းမြꨓ္း ꨅူိဝ္းပꨱꨓ္ ပꨣꨲꨀူိဝ္၊ ေမꨣꨳလမ္ꨵမꨯꨳ၊ သထူင္ꨲ၊ တꨣꨳꨀုင္ꨳ ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵꨀြꨓ္ꨲ။ AD 1319 ꨟꨤင္ꨳꨟꨰꨓ္းသုိꨀ္း ꨀꨮꨣꨲတꨤင္းꨡြꨀ္ꨲ ꨟြတ္ꨳထုိင္ ꨀꨱင္းတုင္၊ ꨀꨱင္းꨟုင္ꨳ၊ ꨀꨱင္းမꨯꨲ၊ မူိင္းလူင္၊ ꨕꨣꨳသူိဝ္ꨲတြင္းေသ သုိပ္ꨲꨁꨮꨤꨀ္ꨳꨓꨣꨳတီꨳလꨯꨳထꨰင္ꨳယဝ္ꨵ။
AD 1320-21 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ (ꨅဝ္ꨳမူိင္းꨀြင္) ꨡြꨓ္ꨟူဝ္ သုိꨀ္း မူိင္းမꨤဝ္း သꨤမ္ငꨣးေသ ꨟꨮ္ꨳꨀꨮꨣꨲꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္း ꨅူိဝ္းေဝꨲသꨣꨲလီ၊ ꨡꨣꨲသမ္ꨲ၊ မꨓိပူꨲရꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ေမꨣꨟူꨉ္း ေမꨣꨡြꨓ္ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ꨀိꨓ္မူိင္း ꨡꨣꨲသမ္ꨲ(ေဝꨲသꨣꨲလီꨲ) ꨡမ္ꨲတုိꨀ္းꨁဝ္ေသ ꨡဝ္ လြင္ꨳငမ္းယꨱꨓ္ တူꨀ္းလူင္းꨀꨓ္ဝꨣꨳ သꨤမ္ပီ ꨓုိင္ꨳပြꨀ္ꨳ ေတသူင္ꨲပꨓ္ မꨣꨵ (ꩀ) တူဝ္၊ ꨅꨤင္ꨵ (ꩁ) တူဝ္၊ ꨁမ္းပꨤꨀ္ꨲꨅꨯြꨵ ꨓꨯေသ ꨟူꨉ္းꨡဝ္လꨯꨳ တင္းသꨱင္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ ꨡြꨓ္ꨡဝ္ ꨁုꨓ္ꨕြင္းꨁꨱဝ္ မူိင္းꨡꨣꨲသမ္ꨲ ပြꨀ္ꨳမꨣး မူိင္းမꨤဝ္းꨓꨓ္ꨵ ꨅြမ္းတꨤင္း ꨟူဝ္သုိꨀ္းမꨤဝ္း သြင္ေꨀꨣꨵ သမ္ꨵလꨤတ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္မူိင္း ေဝꨲသꨣꨲလီꨲꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲꨟတ္းတုိꨀ္းသုိꨀ္း ေတꨣꨲꨟဝ္း ꨁီꨳယꨤꨓ္ꨳꨓꨣꨲ ꨓꨯꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ လꨯꨳငိꨓ္းေသ ꨅင္ꨲတꨀ္ꨵဝꨣꨳ ꨟဝ္းပꨱꨓ္ ꨀူꨓ္းလူင္ꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲလီလꨤတ္ꨳ ꨀꨮꨤမ္းꨬသꨵꨬꨓးꨅူိင္ꨵꨓꨯ ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨁꨣသြင္ေꨀꨣꨵ သမ္ꨵꨀူဝ္ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨡဝ္လြင္ꨳꨓꨯꨵ မူိဝ္းလꨤတ္ꨳꨬꨓ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသ ꨀူဝ္ꨉꨣး တꨤမ္ꨲꨓꨀ္းꨓꨣꨬလꨳ ꨁꨣꨅင္ꨲ လꨀ္ꨵလြမ္ ꨟꨱတ္းလိꨀ္ꨳ သူင္ꨲꨅူး ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵဝꨣꨳ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးꨅဝ္ꨳ ေတꨟူမ္ꨳꨟြမ္း ꨁုꨓ္ꨡꨣꨲသမ္ꨲေသ ꨟꨱတ္းꨀူတ္ꨵေတꨣꨲꨅဝ္ꨳ ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨀုိင္ꨵꨀꨤင္ꨵ ယုမ္ꨲꨀꨮꨤမ္း ꨟူဝ္သုိꨀ္း သြင္ေꨀꨣꨵꨓꨓ္ꨵေသ ꨅင္ꨲꨡဝ္ꨁဝ္ꨳမုꨓ္း ꨓ္ꨮꨳေꨟꨣ သ္ꨮꨲငူꨓ္ꨵမꨣး ꨟꨮ္ꨳꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨀိꨓ္ꨀမ္းလꨱဝ္ယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ေꨀꨣꨳ ꨟူꨵယူꨲ လြင္ꨳဝꨣꨳ ပီꨳꨡꨤꨯꨳမꨓ္း ထꨤင္ꨲꨕိတ္း ꨓူိဝ္မꨓ္းေသ ေတꨡꨯြꨲငူꨓ္ꨵ ပꨓ္မꨓ္း၊ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ သင္ဝꨣꨳ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ သမ္ꨵꨡမ္ꨲꨀိꨓ္ေသ ꨁုိꨓ္းလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵ ပီꨳꨡꨤꨯꨳမꨓ္း ꨓꨯေꨀꨣꨳ ꨀူꨓ္းမူိင္း ꨀူꨓ္းသုိꨀ္း ေတလꨯꨳတုꨀ္ꨵꨁꨣꨵယြꨓ္ꨵ ꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵꨓꨯꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨅင္ꨲဝꨯꨵꨅ္ꨮဝꨣꨳ ꨕူိဝ္ꨲꨀူꨓ္းမူိင္း ꨀူꨓ္းသုိꨀ္း ေတလꨯꨳ လူꨵယ္ꨮꨲတꨯꨤꨓမ္ ယြꨓ္ꨵꨟꨣးပီꨳꨓြင္ꨵꨓꨓ္ꨵ တꨣꨲꨀဝ္ေꨀꨣꨵလꨱဝ္ တꨤꨯꨀꨮꨣꨲꨓꨓ္ꨵ ေတလီꨓꨯေသ ꨅင္ꨲဝꨯꨵꨅ္ꨮ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ ꨀိꨓ္ငူꨓ္ꨵ တꨤꨯပꨰတ္ꨳ တီꨳမူိင္းꨀြင္ယဝ္ꨵ။
ေပꨣးဝꨣꨳ လꨯꨳငိꨓ္းꨁꨤဝ္ꨲ ꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨓြꨓ္းေꨕးꨓꨯ ထုိင္ဝꨓ္းꨓုိင္ꨳ ေꨀꨣꨵပꨱꨓ္ꨬမꨳꨅဝ္ꨳ ꨅင္ꨲꨟꨰꨓ္း ꨕူိꨓ္ꨁဝ္ꨳပꨓ္ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသ တꨣꨲေတ ꨀိꨓ္ꨁဝ္ꨳꨓꨓ္ꨵ သ္ꨮꨲပꨓ္မꨯꨵထူꨲ လꨰမ္ꨳလꨱဝ္ꨀူꨉ္း။ ꨕူိဝ္ꨲဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ မꨣးꨟꨓ္ ꨓင္ꨲꨓꨓ္ ꨅင္ꨲထꨤမ္ꨟꨣ ေꨀꨣꨵꨟꨰꨓ္းꨕူိꨓ္ꨁဝ္ꨳꨬလꨳ ꨬမꨳꨅဝ္ꨳ ꨅင္ꨲဝꨣꨳ ပꨱꨓ္မꨓ္း ေꨀꨣꨵꨟꨰꨓ္းꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨕူိဝ္ꨲꨅဝ္ꨳသိူဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵဝꨣꨳ ထူꨲလꨰမ္ꨳလꨱဝ္ ေတꨟꨱတ္းꨟုိဝ္ ꨀိꨓ္ꨁဝ္ꨳလꨯꨳ ꨓꨯꨓꨓ္ꨵ ꨬမꨳမꨓ္း ꨅင္ꨲတြပ္ꨲဝꨣꨳ ‘‘ပြင္ဝꨤꨓ္ꨳ ပြင္မူိင္းꨓꨓ္ꨵ မ္ꨮးꨅꨤꨯး ꨡꨤꨓ္းပြင္ ေꨀꨣꨵလꨱဝ္ꨀူꨉ္းလူး၊ မꨯꨵထူꨲေꨀꨣꨳ ယူဝ္လုꨀ္ꨳꨀဝ္ ေမꨣငိပ္ꨳ လꨰမ္ꨳလꨱဝ္ယူꨲယဝ္ꨵ’’ ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေꨀꨣꨳ ပြင္ꨲꨅ္ꨮ ꨓꨰင္ꨅ္ꨮ ယြꨓ္ꨵလꨯꨳꨡဝ္ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္း တꨯꨤꨓꨓ္ꨵꨬတꨵꨬတꨵ။ ေꨁꨣꨳꨀꨮꨤမ္းꨡꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨬမꨳ သင္ꨲလꨤတ္ꨳꨓꨓ္ꨵ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳတꨣꨲ သူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅဝ္ꨳလꨱဝ္။ ပꨱꨓ္တꨣꨲ ꨅူိဝ္းꨟဝ္း တꨯးတင္းသꨱင္ꨳယဝ္ꨵ။ လီတြင္းမꨤꨯ သ္ꨮꨲဝꨯꨵ ꨓ္ꨮးသꨤꨯꨅ္ꨮ ꨬတꨵꨬတꨵ။
AD 1362 ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ꨬꨁꨲ မိင္ Ming မꨣးသိမ္းꨡဝ္ လူင္သꨤင္ꨳ၊ မူꨲꨡꨤꨓ္၊ ပူးꨁꨮꨤင္ꨵလူင္ေသ မꨣးတင္ꨳ တပ္ꨵꨁဝ္ဝꨯꨵ တီꨳ ပꨤင္မူင္ꨳ၊ ꨬꨅꨳꨓူိဝ္၊ ေမꨣꨲလꨱꨀ္း၊ ꨟူဝ္ꨁြင္းဝꨯꨵယူꨲ။ ꨕြင္းꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨡꨣꨲယုလꨯꨳ 72 ယဝ္ꨵေသတꨣꨵ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္ တပ္ꨵသုိꨀ္း မူိင္းမꨤဝ္ꨳေသ ꨀြꨣꨲတုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨟꨤဝ္ꨵꨟꨤဝ္ꨵ ꨟꨰင္းꨟꨰင္း ꨟုိင္သꨤမ္လူိꨓ္။ လူꨵယ္ꨮꨲ သုမ္းꨓမ္ တင္းသြင္ꨕꨤꨯꨲ။ ꨀမ္းလုိꨓ္း သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁုိꨓ္းလꨯꨳꨟူꨓ္လင္ ပꨤꨯꨳမူိဝ္းယဝ္ꨵ။
AD 1363 ꨁုꨓ္ပꨤင္ယꨣꨳ(ပိꨓ္းယꨣꨵ) ꨓရသူꨲ ꨕိတ္ꨳပꨤင္းဝꨣꨳ ꨟꨮ္ꨳမꨣးတုိꨀ္း ꨬꨅꨳꨀꨰင္ꨳ ꨡြင္ꨳတီꨳမီး မꨤꨀ္ꨲꨁဝ္ꨳတဝ္ꨳꨓမ္ꨵ ꨓမ္။ ေꨀꨣꨵꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ ꨁုိꨓ္ꨳꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ꨬလꨳ မꨣးတုိꨀ္းꨬꨅꨳꨀꨰင္းတꨣꨵ။ ေပꨣးလꨯꨳꨁဝ္ꨳꨓꨯ သူꨅဝ္ꨳꨡဝ္ꨀꨮꨣꨲ ဝꨯꨵပꨓ္တꨣꨲꨟဝ္း ပူိꨀ္ꨲမꨓ္းေꨀꨣꨳ လꨯꨳယဝ္ꨵ ꨕိတ္ꨳမြꨀ္ꨲမꨣး ꨓင္ꨲꨓꨯꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳသိူဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅင္ꨲပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း လုꨀ္ꨳꨅꨯꨤးမꨓ္း သြင္ꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨅ္ꨮပꨱမ္ꨲꨘꨣꨵ ꨅဝ္ꨳငိူꨓ္ꨳꨁီꨲꨘꨣꨵ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္ တပ္ꨵသုိꨀ္း မူိင္းမꨤဝ္းေသ မꨣးတုိꨀ္း သိမ္းꨡဝ္ ꨬꨅꨳꨀꨰင္ꨳ (ꨅꨀꨰင္း)ယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္ပꨤင္ယꨣꨳ ꨕိတ္ꨳပူိꨓ္းမꨣးေသ မူိဝ္ꨳတုိꨀ္း ꨬꨅꨳꨀꨰင္းꨓꨓ္ꨵ မꨓ္းသမ္ꨵ ꨡမ္ꨲꨅꨯြꨳထꨰမ္သင္ ေသပူိင္ꨬလꨳ သုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္း ꨅ္ꨮလမ္ေသ ꨟုပ္ꨳသိမ္းပꨣးထꨰင္ꨳ ပꨤင္ယꨣꨳ၊ ꨉြပ္းꨡဝ္ ꨁုꨓ္ꨓရသူꨲေသ ꨁုိꨓ္ꨳမꨣး မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ ꨅုိဝ္ꨳꨁုꨓ္ ပꨤင္ယꨣꨳေꨀꨣꨳ ꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္ꨅပ္းမူိဝ္း မူိင္းမꨤဝ္း (ေမꨣးပꨣꨲꨓရသူꨲ)ယဝ္ꨵ။
ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨓꨯꨵ ꨬမꨲꨁꨮꨤꨀ္ꨳလꨯꨳ ꨓꨣꨳလိꨓ္မူိင္းတꨯး တင္းယ္ꨮꨲတင္းꨓမ္ေသ တꨰမ္ꨳမꨤꨯပိုꨓ္းꨟꨤင္ꨳလီ မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ AD 1363 ꨕြင္းꨡꨣꨲယုꨅဝ္ꨳလꨯꨳ 63 ꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ တီꨳေꨟꨣမ္ꨮꨲ တꨣꨳသူပ္းꨡူ (ꨟိမ္းပꨤင္ꨲပုင္ꨲ) မူိင္းမꨤဝ္းꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။
ယꨤမ္းမူိဝ္ꨳလꨱဝ္ တီꨳꨡြင္ꨳေꨟꨣꨁမ္း ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨕꨣꨵ တꨣꨳသူပ္းꨡူꨓꨓ္ꨵ လူင္ပြင္ꨅုိင္ꨳ မူိင္းꨬꨁꨲ ꨬတꨲꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨟြင္ꨳꨬꨓ ေꨟꨣꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသ ေတယဝ္ꨵမူိဝ္ꨳ 2012 ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ေပꨣးဝꨣꨳ ꨟြတ္ꨳထုိင္မꨣး တီꨳမူိင္းမꨤဝ္း (သူꨉ္ꨲလီꨲ) ꨅုိင္ ꨡြꨓ္ꨀꨓ္ꨀꨮꨣꨲလူလြမ္တူꨉ္း ေꨟꨣꨀဝ္ꨲ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသꨀမ္း။
ꨕိုꨓ္ꨡိင္-
(1) Cochrane, W.W. The Shans, Vol. I, Rangoon, 1915, Superintendent, Government Printing, Burma.
(2) Cochrane, W.W & Leslie Milne. Mrs. Shans At Home, London, 1910, Hazel, Watson and Viney, LD.
(3) ꨅမ္ꨲယီꨳ (ဝုꨓ္ꨲꨓꨣး) ပုိꨓ္းသꨰꨓ္ဝီ၊ တꨰမ္ꨳဝꨯꨵလꨤꨯးမုိဝ္း။
(4) ဦးသုခမိႏၵ၊ ရွမ္းတုိင္းရင္းမ်ား၏ ယံုၾကည္ကုိးကြယ္မႈႏွင့္ ဓေလ့ထံုးစံမ်ား၊ သာသနာေတာ္ထြန္းကားျပန္႔ပြားေရးဦးစီးဌာန၊ သာသနာေရးဝန္ႀကီးဌာန၊ ကမၻာေအး၊ ရန္ကုန္၊ ၂၀၀၈
ꨅဝ္ꨳသုꨁမ္း တꨤင္ꨵယꨤꨓ္း
ꨡဝ္မဳးတီꨳ ။ http://shanviews.com/archives/1282
